Праект партала
Гісторыі
08.04.2019 / 15:22
Пераможца прэміі «Дэбют» расказала пра каханне, любімыя кнігі і пра тое, як патраціць $2 тысячы прызавых4

Дар’я Трайдэн — журналістка, пісьменніца і актывістка. Яна падводзіць вынікі года спісам найлепшых з прачытаных кніг і змагаецца за тое, каб у кожнага было права быць сабой. У канцы сакавіка Дар'я атрымала літаратурную прэмію «Дэбют» імя Максіма Багдановіча за зборнік апавяданняў «Крыштальная ноч». Мы распыталі маладую аўтарку пра яе сям’ю, стаўленне да крытыкі, першае каханне і Беларусь, у якой ёй хочацца жыць.

На сустрэчу Дар’я прыходзіць са стосікам кніг, якія паспела сёння набыць. Дзённік Дантэ Аліг’еры, «Хам» Элізы Ажэшкі, «Апавяданне служанкі» Маргарэт Этвуд, мемуары Аўдоцці Панаевай і Андрэя Белага.

«НН»: Часта бываеце ў букіністычных крамах?

Дар'я Трайдэн: Так, бо не чытаю ў электронным выглядзе. Толькі букіністы і некалькі інтэрнэт-крамаў ратуюць. Ці наадварот, не ратуюць, калі падумаць пра імклівае змяншэнне маёй фізічнай прасторы на карысць кніг (усміхаецца).

«Мне падабаецца, як мова адчуваецца ў галаве і пальцах»

«НН»: У якой сям’і вы раслі?

ДТ: Мая сям'я — гэта апірышча, пяшчота, узаемны клопат. Я нарадзілася ў Гародні, нас з братам гадавала маці. Зразумела, фізічна і матэрыяльна гэта было цяжка — канец дзевяностых, жанчына адна з двума дзецьмі, побач нікога, хто мог бы падзяліць адказнасць і даць адпачыць. Але дзяцінства не адчувалася для мяне бядой і нястачай. Чым больш я думаю пра тыя часы, тым выразней разумею, наколькі складанымі яны былі для маёй маці — яна не проста клапацілася пра наш дабрабыт, але і напаўняла прастору навокал сэнсам, рытмам, прыгожасцю. У нас былі раптоўныя і казачныя падарункі, доўгія шпацыры, усе гарадзенскія лясы, рэкі і вуліцы, кнігі, гурткі, размовы. Маці і ўсе месцы, якія я пабачыла ў дзяцінстве, — гэта пачатак, выток тэксту. Я працягваю тое, што пачалося там, спрабую дакладна ўзнавіць тую асэнсаванасць, чароўнасць, блаславёнасць.

Таму Гародня і вёска Азярніца на Слонімшчыне (там жылі дзед і бабуля) — таксама жывыя постаці, частка сям'і. Я заўсёды любіла Гародню, і зараз мае пачуцці да яе прустаўскія, жарсныя, прагныя, балючыя — да слёз хочацца дацягнуцца да прамінулых часоў, да зніклых будынкаў, да іншых прапорцый і памераў, якія спасцігаў дзіцячы зрок. Азярніца ж сталася для мяне месцам даследавання сябе, пагрозы, страху. Гэта містычнае месца, у якое я баюся вярнуцца, бо не ўпэўненая, што дарослае вока вытрывае перамены, што тая містыка іх вытрывала.

«НН»: Кім працуе маці?

ДТ: Яна інжынер-хімік, усё жыццё працавала па спецыяльнасці. Я ў сям'і адзіны гуманітарый — брат таксама пайшоў у сферу дакладных навук.

«НН»: Не хацела яна, каб вы пайшлі па яе слядах?

ДТ: Не, маці не з тых, хто бачыць дзіця як другі дубль уласнага жыцця. Яна ніколі не ціснула на мяне і не прымушала нешта зрабіць ці не зрабіць — у галоўным я мела суверэнітэт. Маю прыватнасць, годнасць і самастойнасць паважалі. Напрыклад, я ніколі не хавала свае дзённікі (яны ляжалі проста ў пакоі, бывала, што нават раскрытыя) — іх не чыталі. Не толькі жанчынам, але і дзецям патрэбная «A Room of One's Own».

«НН»: Калі вы пачалі пісаць?

ДТ: Прыкладна ў чатыры-пяць год. Я адначасова захаплялася і маляваннем, і літаратурай, прычым першым значна больш (усміхаецца). Восем год хадзіла ў студыю малявання, пасля зразумела, што мастачка з мяне не атрымліваецца — няма паклікання, і чым больш вучуся, тым больш драўляныя становяцца рукі, тым далейшыя ад сэрца. І жыццё стала паціху сплываць у іншым кірунку — алімпіяды па рускай мове і літаратуры, падлеткавыя вершыкі, нейкія нават публічныя іх чытанні…

Дарэчы, да беларускай мовы я прыйшла менавіта праз паэзію. Некалькі год таму раптоўна пачала пісаць верлібры па-беларуску, па-руску зусім не пісалася. Не магу вытлумачыць гэта рацыянальнымі прычынамі — гэта не было свядомым рашэннем ці вынікам нейкага ўплыву: яно проста здарылася, як залева, як навальніца. І мне падабаецца, як мова адчуваецца ў галаве і пальцах, калі пішу, прамаўляю, думаю.

«Нідзе не сядзяць аўдыторыі ў чаканні новых імёнаў»

«НН»: Вам 24 гады. Хтосьці скажа: ну якім досведам можна падзяліцца ў такім маладым узросце?

ДТ: Я не дзялюся досведам, я пішу мастацкую прозу. Што такое ўвогуле досвед? Мая асабістая гісторыя? Тое, што я некалі зрабіла ці сказала? Лайфхак паспяховага збірання мэблі? Усё гэта не мае дачынення да літаратуры. Літаратура збівае фокус побытавага зроку, і чалавек адчайна напружвае вока, каб зноў агледзець свет — а там усё ўжо пасунулася з месцаў. Для таго, каб пісаць, патрэбны не досвед, а ўнутраная сейсмічная актыўнасць, так бы мовіць.

«НН»: Як рэагуеце на крытыку, тое, што вашу прозу параўноўваюць з творчасцю іншых? Да ўсіх новых імёнаў (у літаратуры, музыцы, мастацтве) у нас часта ставяцца скептычна, і цікава, як малады аўтар гэта вытрымлівае.

ДТ: Рэагую спакойна. Не думаю, што скептычнае стаўленне да маладых творцаў — гэта асаблівасць Беларусі. Нідзе не сядзяць аўдыторыі ў чаканні новых імёнаў, бо знаёмства з імі — рызыка змарнаваць час. Вакол маладых няма згушчэнняў наасферы, якія яшчэ на адлегласці дазваляюць скласці пэўнае меркаванне. Даводзіцца чытаць і спадзявацца на літасцівы лёс. І я дзякую ўсім чытачам, у тым ліку ўсім крытыкам, хто знайшоў час для майго зборніка. Я ў ім трошкі пазначыла кірунак, распрацавала глебу, а далей трэба будаваць больш складанае. Спадзяюся, другую кнігу будуць чакаць.

«НН»: На што патраціце прэмію (4200 рублеў — «НН»)?

ДТ: У мяне зараз рамонт, таму буду набываць рэчы высокай ступені празаічнасці.

«Чытаю прыкладна дзве кнігі на тыдзень»

«НН»: Бачыла, вы ў фэйсбуку раскрытыкавалі кнігу Віктара Марціновіча «Ноч». Не баіцеся выступаць з нападкамі ў бок вядомых пісьменнікаў?

ДТ: Зазначу, што крытыка і нападкі — гэта розныя рэчы. Звычайна мне лянотна крытыкаваць, таму што жыццё не бясконцае, а так напішаш — а пасля сядзі разграбай каменты ў фэйсбуку. Трэба нешта абіраць, і я абіраю працу, чытанне, пісанне мастацкіх тэкстаў. Ну, а «Ноч» проста немагчыма было прачытаць без рэакцыі — змарнаванаму часу патрэбная сатысфакцыя. Дарэчы, за апошнія два гады я значна зменшыла актыўнасць у сацыяльных сетках. Са страхамі перад вядомымі пісьменнікамі гэты працэс ніяк не звязаны, толькі з уласнымі прыярытэтамі наконт размеркавання часу.

«НН»: Ці шмат чытаеце? Колькі кніг за месяц праз вас праходзіць?

ДТ: Праходзяць не ўсе, некаторыя застаюцца (усміхаецца). Чытаю я прыкладна дзве кнігі на тыдзень. Хуткасць залежыць ад занятасці і, натуральна, ад самой кнігі. Трыста старонак дэтэктыва я прачытаю за дзень, сто старонак К'еркегора — за тры. І, можа, тры — гэта я яшчэ пахвалілася.

Дзённік Дантэ Аліг’еры, які Дар'я набыла сёння ў букіністычнай краме.

«НН»: Што з нядаўна прачытанага аказала найбольшы ўплыў? Выберыце тры творы.

ДТ: Мераб Мамардашвілі, а дакладней «Лекцыі па антычнай філасофіі» і «Нарыс сучаснай еўрапейскай філасофіі». Я зараз паглыбляюся ў чытанне менавіта філасофіі, і гэтыя кнігі — добрыя пункты набліжэння. Зборнік паэзіі Янкі Юхнаўца, бо ён для мяне адзін з першых па значнасці беларускіх паэтаў па глыбіні, валоданні стылістыкай, своеасаблівасці таленту. У яго надзвычайная, чароўная, вядзьмарская мова, якую не разумееш, а адчуваеш, якой паддаешся. Трэцім творам няхай будзе «Місіс Дэлаўэй» Вірджыніі Вулф, бо з гэтым творам у мяне ёсць вялікая гісторыя любові. Але наогул тры кнігі — гэта вельмі жорсткае абмежаванне, вы неяк зусім мяне да сцяны прыціснулі (усміхаецца).

«НН»: Чым яшчэ захапляецеся, акрамя літаратуры?

ДТ: Фігурным катаннем, жывапісам (пераважна класічным), фатаграфіяй.

«Каханне да жанчыны — гэта гісторыя з майго свету»

«НН»: У вашым зборніку ёсць апавяданне пра закаханасць паміж жанчынамі. Для вас жа гэта асабістыя перажыванні?

ДТ: Я адкрытая лесбіянка, таму каханне да жанчыны — гэта гісторыя з майго свету. Але не магу сказаць, што нейкія апавяданні менавіта пра мае асабістыя перажыванні. У рэальнасці з літаратурай які кактэйль? Змяшаць, але не ўзболтваць.

«НН»: Калі вы зразумелі, што не такая, як усе дзяўчынкі?

ДТ: Кожная дзяўчынка «не такая, як усе». У нас няма адной на ўсіх гісторыі, толькі, магчыма, нейкія агульныя пункты ініцыяцыі, болю, асэнсавання. У мяне былі звычаныя дзіцячыя закаханасці, першае школьнае каханне, падлеткавыя адносіны — але да дзяўчат, з дзяўчатамі. Разуменне прыйшло нашмат пазней за першыя пачуцці, ужо ў падлеткавым узросце.

«НН»: Як мама ўспрыняла?

ДТ: У нас былі цяжкія, эмацыйныя размовы, але з цягам часу прыйшлі да паразумення. Я адчуваю, што яна мяне падтрымлівае.

«НН»: А што адчуваеце, калі чуеце чарговую заяву МУС кшталту «аднаполыя адносіны — гэта падробка»?

ДТ: Ад беларускага МУС наогул шмат чаго можна пачуць з розных нагодаў. Пасля пэўных выказванняў я адчуваю небяспеку, пагрозу, бо не разумею, куды гэта можа прывесці. Распальванне варожасці — не тое, што застаецца без наступстваў. Ёсць яшчэ пэўнае здзіўленне: мне цяжка зразумець, што можна свядома і публічна зневажаць людзей, калі адзіная твая прэтэнзія да іх — сам факт іхняга існавання.

«НН»: Думаю, часта чуеце слова «норма». Што для вас яно значыць?

ДТ: Нешта, што сканструявана ў пэўны час развіцця грамадства ў адпаведнасці з патрэбамі захавання гэтага грамадства. Калі памятаць пра яе створанасць, больш цікавіць даследванне нормы, але не яе выкананне. Гэта не пра нігілізм, не пра тое, што я заўтра пайду і чалавека заб'ю, канешне, а пра больш тонкія рэчы.

«Мы адначасова бачым дзве Беларусі, два паралельныя светы»

«НН»: Запомніліся радкі з вашага апавядання: «Нам падабаецца тое, што нас не ведаюць. Не з’яўляцца ў газетах — шчасце, не прыцягваць залішнюю ўвагу — блаславенне». Гэта дрэнна?

ДТ: Калі ў грамадстве шмат кантролю за чалавекам, гэта ёсць пагроза — бяспецы, прыватнасці, годнасці, жыццю наогул. Каб неяк адваяваць сабе кавалак жывога жыцця, трэба ўнікаць магістральных дзяржаўных плыняў, якія і нараджаюць пагрозу. Гэта не столькі пра «як бы чаго не здарылася», колькі пра неабходнасць павелічэння дыстанцыі паміж абсурдам і сваім жыццём. Калі мы не можам пазбавіцца абсурду, не можам змяніць правілы вялікай гульні, нам усё роўна трэба неяк жыць — у сёння, у зараз. Я пішу менавіта пра гэта, а грамадзянская лірыка — не мая тэма.

«НН»: Вам камфортна ў той Беларусі, якую бачыце?

ДТ: У мяне ёсць апавяданне «Два вокі» — яно пра тое, што мы адначасова бачым дзве Беларусі, два паралельныя светы. У адным — кантроль, здранцвеласць і абсурд, у другім — магчымасць быць, гаварыць, дзейнічаць. Там, у гэтым свеце, процьма цікавых ініцыятыў і людзей, якія паказваюць, што беларусы гатовыя несці адказнасць за сваё жыццё, за будучыню краіны, за дапамогу тым, каму яна патрэбна. Я бачу, што сёння людзі добраахвотна бяруць на сябе функцыі, якія павінна выконваць дзяржава, шмат хто перастаў ад яе чагосьці чакаць. У такой Беларусі мне камфортна. Гэтая Беларусь жыве не марай пра будучыню са спрыяльнымі ўмовамі — яна сапраўды жыве ў сённяшнім дні.

Наталля Лубнеўская, фоты Волі Афіцэравай і Дар'і Барышнікавай

каментаваць

Націсканьне кнопкі «Дадаць каментар» азначае згоду з рэкамендацыямі па абмеркаванні

СПЕЦПРАЕКТ2 матэрыяла Шура-бура