Крысціна Бандурына піша на budzma.by пра традыцыі хатняга гвалту ў межах праекту «Маё права».

Для ўсяго ў гэтым свеце ёсць свая прычына. Для таго, каб з канкрэтнага зерня вырасла канкрэтнае дрэва; для таго, каб у пэўны дзень было пэўнае надвор’е; для таго, каб чалавек стаў такім, а не іншым. 

Адна з найвялікшых праблем (і, адначасова, найвялікшае шчасце) чалавецтва — гэта веды. Чым больш мы ведаем, тым больш пакутуем. З вынаходніцтвам псіхааналізу любыя стасункі, любыя паводзіны, любыя пачуцці можна раскласці на «малекулы». Больш няма проста кахання, нянавісці, суму і радасці — ёсць сцэнарыі і мадэлі паводзінаў, якія, часцей за ўсё, не ўсведамляюцца і таму прайграюцца зноў і зноў — да сканчэння «пласцінкі».

Гвалт таксама не ўзнікае на пустым месцы. Маюць рацыю тыя, хто кажа, што ўсё ідзе з сям’і: мадэлі паводзінаў нам выбудоўваюць нашы блізкія. Мяне абурае, калі я чую нешта кшталту «калі яго білі, ён таксама будзе біць». Напэўна, таму што ў мяне — ад адваротнага. Але ў большасці выпадкаў, на жаль, яно так.

Гэтыя веды не аблягчаюць маё жыццё. Маятнік вагаецца ад спачування да злосці, і такая нестабільнасць горшая за рэальнае галавакружэнне. Майго бацьку збіваў яго бацька. Лупцаваў лазовымі дубцамі або пластмасавым шнурам — калі не было дубцоў. Пра гэта мне паведаміла цётка на пахаванні бацькі. Я выявілася самай нікчэмнай дачкой у свеце: адмовілася развітацца з ім, адмовілася дараваць, — і яна вырашыла прысароміць мяне, паставіць на месца.

Крысціна Бандурына на фестывалі «Вершы на асфальце», 2018 год. Фота — Аляксандр Кісялёў.

…Здаецца, гэта быў чацвёрты клас. Панядзелак. Я іду ў школу. Дома застаюцца п’яны бацька і маленькі брацік (захварэў). Дакладна памятаю, што быў панядзелак, — таму што брат чамусьці сказаў бацьку, які не паспеў праспацца, што быў выхадны. І калі я вярнулася са школы, пачаўся допыт: ад «дзе ты была?» да «што ты брэшаш, падла?!», — на парозе кватэры. Яму хапала аднаго ўдару рукой па галаве, каб збіць мяне з ног, але гэтага, вядома, заўсёды было мала.

Ёсць яшчэ адна рэч, якой мяне навучыла жыццё: чым больш ты плачаш, тым больш цябе б’юць. Плакала не ад болю — ад несправядлівасці.

У школу я хадзіла з задавальненнем. Ірвалася туды нават хворая — мама ніколі не магла пакінуць мяне на бальнічным. Школа была маім маленькім Хогвартсам, нягледзячы на тое, што адзіная сяброўка з’явілася ў мяне ў сёмым класе. І гэта не дзіўна: на месцы «Волан‒дэ‒Морта» я таксама хацела б, каб вы адчувалі сябе самотнымі — ні сяброў, ні сваёй прасторы, ні свайго жыцця. Спіш, калі спіць ён; еш, пакуль ён не бачыць; кнігі чытаеш, калі яго няма. Ніякіх гасцей, святаў, кішэнных грошай і падарункаў на Новы год. Ні ўласных думак, ні любімых заняткаў, ні свабоднага часу: усё жыццё падпарадкавана яму, яго патрэбам — выпіць, закусіць, паспаць, адыграцца на кім‒небудзь за галаўны боль, адсутнасць грошай на бутэльку або проста калі чэшуцца рукі. І ты гатуеш яму ежу, ходзіш на дыбачках і трасешся ў чаканні чарговых удараў.

Ён падняў мяне за нагу, занёс у пакой, кінуў на ложак, як мех з бульбай, і доўга тыкаў тварам у матрац, які не паспеў высахнуць пасля ночы. «Пакуль не перастанеш сцацца — нюхай». Перастанеш тут, ага. Там арганізм ужо проста крычаў аб дапамозе, а яго яшчэ за гэта білі.

Я цяпер не магу спакойна глядзець на тое, як жывёл тычуць носам, калі нашкодзяць дзе не трэба. А пасля таго, увечары, дзевяці‒ ці дзесяцігадовая я сказала маме тое, што ўражвае мяне, дарослую, дагэтуль: «Калі я вырасту, ён будзе есці з сабачай міскі і спаць на сабачым дыванку». У мае 23, пасля таго, як ён, вечна п’яны, не даў сваю машыну, каб завезці майго сабаку да ветэрынара, і не дапамог мне капаць магілу, я сказала маці, што нават не падыду, калі ён будзе здыхаць.

У прынцыпе, яно амаль так і атрымалася. У дзень, калі бацька памёр, я ехала ў цягніку «Вільня‒Мінск», і таму дапамагчы аніяк не змагла б. На пахаванне прыехала — але не дзеля яго: хвалявалася за маці і брата. Не засталася развітацца з ім на ноч, не сказала ні слова і перад труной. Было дзіўнае адчуванне: стаяць над чалавекам, які заўсёды стаяў над табой. І ўсведамляць, што ўсё гэта — боль, траўмы, пытанні — засталося толькі табе.

Яго таксама білі. І я ніяк не магу зразумець, чаму ён пайшоў тым жа шляхам? Чаму я змагла выбраць іншы, а ён — не? Можа быць, таму што для гэтага трэба шмат мужнасці.

Кола змыкаецца, калі той, каго білі, падымае руку; кола перастае існаваць, калі той, каго білі, не дазваляе ка́ту дакрануцца да іншых. Можа быць, таму што так банальна прасцей — ісці ўжо вытаптанай дарогай, па якой да цябе прайшоў цэлы статак такіх «ка́таў». Гэта ж наша традыцыя, якая перадаецца з пакалення ў пакаленне з матчыным малаком — традыцыя гвалту. А традыцыі ў нас прынята шанаваць.

«Развітайся з бацькам. Ты ж яго больш ніколі не ўбачыш. Якім бы ён ні быў, а ўсё‒ткі твой бацька… Нас таксама білі — і нічога, выраслі. Ну, давай».

Бяжыце ад людзей, якія кажуць «Нас таксама білі — і нічога». Бяжыце ад тых, хто паднімае на вас руку. Вы не павінны пакутаваць. Ніхто не можа прымусіць вас трываць. Калі вам кепска — бяжыце. І не маўчыце, нельга маўчаць! Шукайце дапамогі. Мне шмат год спатрэбілася на тое, каб зразумець, што прасіць дапамогі ніколі не сорамна. Прымаць яе не магу дагэтуль. Але, прынамсі, ведаю, што маю права папрасіць. Калі б ведала раней, шмат чаго было б па‒іншаму.

«Я таксама…», «Не адна ты такая…», «Сама вінавата…» — гэта не прыклад. Такое ніколі не можа быць прыкладам. Калі вам прапаноўваюць гэты шлях — бяжыце. Знайдзіце ў сабе смеласць адмовіцца ад такога сцэнарыя. Гэта не ваша гісторыя. Ваша, як і мая, — ад адваротнага. Не біць, таму што білі вас; не цярпець, таму што так трэба; не думаць «а што скажуць людзі». Вы моцныя. Вы прыгожыя. Вы смелыя. І вы заслугоўваеце большага — не таго, што вам прапаноўваюць тыя, хто не змог. Ёсць тысячы іншых шляхоў, і калі вы застаняцеся там, дзе няма сэрца, рана ці позна ваш шлях вас загубіць. Гэта нават не я, гэта Кастанэда. Паслухайце разумнага чалавека. Не дазваляйце выбіраць ваша жыццё за вас.

Крысціна Бандурына, budzma.by